Açıklama 3. Tonlu ve tonsuz harfleri
Rusçada 6 çift tonlu-tonsuz ünsüz var. Bunlar: В – Ф,Д – Т,Г – К,Ж – Ш,Б – П,З – С. Yazılış ve okunuşta bir birinin yerine gelebilir. Mesela, “C” yazılıyor, “З” okunuyor, ya da tersine “З” yazılıyor, “C” okunuyor. Okunuş şekli, harfin sözün içinde zayıf ya da güçlü durumunda olduğuna bağlı.
Ünsüz için güçlü durum: İki sesli arasında.2. Sessizden sonra sesli harf geliyorsa.
Ünsüz için zayıf durum: 1.Ünlüden sonra ünsüzden önce.Sözün başlangıcında ünsüzden önce.Sözün bitiminde.
Güçlü durumda iken sessiz olduğu gibi okunur. Zayıf durumda iken değişebilir. En çok karşılaşılan olay – zayıf durumda olan tonlu tonsuz oluyor. Tabi ki tersine de olabilir. Şimdi en sık görünen olaylara bakalım.
1. Sözcük bitiminde tonlu ünsüzün sağır olması.
Örnek: ГОРОД – go’rat (şehir),ЗУБ – zup (diş). Türkçede aynı olay çok geniştir ve imlaya bile girmiş: arap – arabı, Ahmet – Ahmet’e. Rusçanın farkı ki ünsüz yazıda tonlu kalıyor, sadece okunuşta değişiyor. Sertlik ya da yumuşatma işaretleri bu olaya hiç etkilemiyor.
Örnek: ЦЕРКОВЬ – tserkaf’.Tek farklı değişen sözcük – “БОГ” (tanrı), “boh” olarak okunur.
2. İki ya da daha çok ünsüz arda arda geldiğinde. Birinci harf tonlu ya da tonsuz olarak okunur, ikinci harfe bağlıdır. O tonlu ise ilk harf tonsuzken tonlu olarak okunur. O tonsuz ise önceki tonlu sağırlaşıyor.
Örnekler: СДЕЛАТЬ – zdelat’ (yapmak),ВСТАТЬ - fstat’ (kalkmak),СКАЗКА – skaska (masal),ОШИБКА – aşipka (hata),УЛЬЯНОВСК – ul’yanafsk (bir şehrin adı). Bu olay bazi ön ekler ve öntakılar okunuşuna ve yazılımına etkiliyor. Mesela, “БЕЗ-” (-sız), “РАЗ-” ve “ИЗ-” (-dan) ön eklerinin son “З” harfi sözcüğün ilk harfine göre “C” harfine dönüşebilir.
БЕЗЗАКОНИЕ – bezzakoniye (yolsuzluk),
БЕСПОРЯДОК – besparyadak (düzensizlik),
ИЗДАЛЕКА – izdaleka (uzaktan),
ИСПРАВИТЬ – ispravit’ (düzeltmek),
РАССТАТЬСЯ – rasstat’sya (ayrılmak),
РАЗГОВОР – razgavor (konuşma).
Bu iki ön ek değişiklikleri imlada iz bıraktı. Diğer bir ek, “C-” (fiillerin tamamlanmış şeklinin işareti) yazıda değişmez, ama hem “z” hem “s” olarak telaffuz edilebilir.
Örnek: СДЕЛАТЬ – zdelat’ (yapmak),СХОДИТЬ – shadit’ (gidip gelmek).
“Р”, “М”, “Н”, “Л” harfleri tonlu olmakla beraber ne yazılım ne okunuş şekline etkiliyor. Mesela, bu harflerin birinden önce tonlu geliyorsa tonlu kalır, tonsuz geliyorsa tonsuz kalır. Sözcüğün ilk harfinin tonlu/tonsuz olması ön takıya da etkiler.
В ДОМ – v dom (ev içine),В ТЮРЬМУ – f tyur’mu (hapishaneye),ИЗ ДОМА – iz doma (evden),ИЗ ТЮРЬМЫ – is tyur’mı (hapishanaden).
Açıklama 4. Vurgusuz ünlüler
Rusçada üstüne vurgu olmayan “O”, “E”, “Я” harflerinin telaffuzu net değildir. Vurgusuz durumda “O” harfi “a” ve “o” arasında kısa belirsiz bir sese dönüşüyor. Okunuş yazarken bu sesi “a” olarak yazacağım, ama “O”dan farklıdır. Moskovalılar bu sesi tam bir “a” olarak söyler, Ural ve Volga bölgesindeki insanlar onu “o”ya daha yakın telaffuz eder. Ama kurallara göre vurgusuz “O” sadece sözcüğün ilk harfi iken tam “a” olarak okunur.
Örnekler: ОКНО’– akno (pencere),СОБА’КА – sabaka (köpek),ГО’РОД – gorat (şehir). Vurgusuz “Я” harfi “i” olarak telaffuz edilir. Vurgusuz “E” harfi “i” ve “e” arasında bir ses, ama “i”den farklıdır. Onu “i” olarak yazacağım.
Örnekler:РЕКА’ – rika (nehir), ТЫ’СЯЧА – tısiça (bin). Ama sözcüğün son harfi olarak “Я” olduğu gibi okunur.
КА’ТЯ – katya (kız ismi),ВСТРЕЧА’ТЬСЯ – fstriçatsya (buluşmak). “У”, “Ы”, “Э”, “Ю”, “А”, “И” harflerin okunuşuna vurgu etkilemiyor.
Açıklama 5. Bazı harflerin ve harf bileşimlerin okuması
“Л” harfi rusçada sert ve yumuşak olur. Sözcüğün sonunda tek başına her zaman sert okunması şarttır (örneğin, “mal”, “al”, “kaldırmak” sözcüğündeki gibi), ondan önce “И”, “Е”, “Ё”, “Я” gibi yumuşak harfleri geliyorsa bile “Л” sert kalır. Rusçadan örnekler:
ВСТАЛ – fstal (kalktı),
ХОДИЛ – hadi’l (yürüyordu),
СЕЛ – sel (oturdu),
ПРИШЁЛ – prişo’l (geldi).
“Л”nin yumuşak olduğunu göstermek lazımsa peşine yumuşatma işaretini koyuyorlar:
ШАЛЬ – şal’ (şal),
ЦЕЛЬ – tsel’ (amaç),
СЕЛЬ – sel’ (sel).
“Л”den sonra “И”, “Е”, “Ё”, “Я”, “Ю” harfleri geliyorsa yumuşuyor.
ПОЛЯ – palya’ (tarlalar), ama САЛАТ – sala’t (salata);
ЛЮБЛЮ – lyublu’ (seviyorum), ama ЛУЧШЕ – lu’çşe (daha iyi);
МИЛИЦИЯ – mili’tsıya (milis), ama ЛЫЖИ – lı’jı (kayak). Rus dilinde Türkçedeki “C” sesi yok, onun yerine peş peşe “Д” ve “Ж” harflerini yazarlar.
“X” harfi çok belirgin bir nefes gibi, ama içinde hırıltı yok. Onu yutmak olmaz.
Bazı harf bileşimlerinin okuması:
ЧН [şn] – КОНЕЧНО (kane’şna – tabi ki), СКУЧНО (sku’şna - sıkıcı), ama bütün benzer sözcükler için bu geçerli değil, mesela, “МОЛОЧНЫЙ” (sütlü) sözcüğündeki “çn” olarak okunur.
ЧТ [şt] – “ЧТО” (şto? – ne?) sözcüğündeki ve ondan türemiş sözcüklerde, “НЕЧТО” (ne’çta - tanımadık bir şey) hariç.
СШ, ЗШ [şş] – ВЫСШИЙ (vı’şşıy – (en)yüksek), НИЗШИЙ (ni’şşıy – (en)aşağıdaki).
СЖ, ЗЖ [jj] – СЖАТЬ (jjat’ – kısmak, sıkmak), РАЗЖАТЬ (rajja’t’ – açmak, bırakmak).
СЧ, ЗЧ [ş’ş’] – СЧИТАТЬ (ş’ita’t’ – saymak, zannetmek), СЧАСТЬЕ (ş’as’t’ye - mutluluk).
ГК [hk] – ЛЁГКИЙ (lyo’hkiy) ve ЛЕГКО (lehko’)(hafif, kolay) sözcüklerde